Kattengedrag: hoe kan ik mijn kat beter begrijpen?

Alles over kattengedrag

Het is belangrijk, voor thuis maar zeker voor ons op de praktijk, dat we de kat kunnen ‘lezen’. 

In dit artikel leest u meer over:

• normaal kattengedrag (soorteigen gedrag)
• leefgebied en territorium
• kattentaal
• probleemgedrag bij katten

Dierenarts voor katten

Heeft uw kat snel stress, en is een bezoek aan de dierenarts voor hem of haar erg stressvol? Lees meer over onze katvriendelijke klinieken (Cat Friendly).

Zo neemt een kat de wereld waar

Zicht
Katten zien minder kleuren en vormen dan wij. Het oog is ontworpen op jacht in schemering. Het oog van de kat is gevoelig voor blauw en groen, niet voor rood. Wij mensen zien drie kleuren. Een kat ziet kleine details niet scherp, ook niet van heel dichtbij.

Gehoor
De oren van de kat zijn ontworpen om snel te zien waar een prooi is. De oren kunnen onafhankelijk van elkaar bewegen en zowel hoge als lage frequenties zijn hoorbaar. Katten horen hogere frequenties dan mensen, zodat zij ook knaagdieren kunnen horen.

Tastzin
Naast snorharen heeft een kat ook tastharen op de poten. Tastharen reageren gevoelig op aanrakingen of temperatuurverschillen. De tastharen kunnen bewegen en worden gebruikt bij onderzoeken van een prooi en ter oriëntatie.

Reuk
Waarschijnlijk weet u al dat de kat een betere reukzin heeft dan de mens. De neus wordt gebruikt voor het herkennen van voedsel en seksuele geuren, niet voor het volgen van een geurspoor van een prooi.

Katten kunnen ook op een andere manier geuren waarnemen. Het orgaan van Jacobson neemt feromonen waar door te flehmen - een soort 'ruiken door de mond'.

Sociaal gedrag bij katten

Sociaal gedrag bij katten bestaat bijvoorbeeld uit:

• gezamenlijk slapen
• elkaar verzorgen
• tegen elkaar aanwrijven
• vriendelijk begroeten na afwezigheid
• naast elkaar rennen en spinnen
• tegen elkaar aanwrijven met omhoog geheven staart
• samen spelen
• Neus-neus contact

Op 2 tot 4 jarige leeftijd is de kat sociaal volwassen. Als kitten spelen ze geluidloos. Zo oefenen ze voor ‘echte’ conflicten later. Zorg ervoor dat ze hierbij niet de nagels gebruiken of bijten. Gebeurt dit later wel, dan zijn ze niet goed gesocialiseerd.

Groepsgedrag bij katten
De kat is een solitair dier, en niet zoals een hond een groepsdier. Katten jagen en verdedigen alleen zichzelf. Ze kennen geen gezamenlijk vluchtgedrag. Ze kennen ook geen overgave gedrag en ze zijn territoriaal ingesteld.

Katten kunnen wel in een groep leven, zoals bij zwerfkatten of boerderijkatten. Meestal zijn dit poezengroepen. 

Als katten moeten jagen zijn er minder katten per vierkante meter. Als katten gevoerd worden kunnen er meer katten per vierkante meter zijn. Te veel katten bij elkaar kan zorgen voor stress bij uw kat. 

Territoriaal gedrag bij katten

Katten zijn territoriaal. Ze hebben een leefgebied en een territorium.

Leefgebied
De meeste dieren hebben een leefgebied. Dit is een gebied waarin ze geregeld lopen, op ontdekkingstocht gaan en jagen. Deze gebieden kunnen overlappen met die van andere huiskatten. 

Bij katers is er ook een overlap tussen de leefgebieden. De leefgebieden van de poezenkolonies(zwerfkatten) zijn hier ook in opgenomen. Één kater kan de topkat zijn in een aantal vrouwenkolonies, en tegelijkertijd een ‘perifere’ (ondergeschikte) kater zijn in andere kolonies.

Grootte van het leefgebied is afhankelijk van:

• de hoeveelheid en verspreiding van het voedsel: gevoerde katten leven op 0,1-0,8 hectare en katten in het wild op 270-420 hectare
• het geslacht van de kat
• de poezendichtheid en verspreiding

Binnenkatten hebben individuele maar overlappende leefgebieden. De leefgebieden van de katers zijn wat groter dan die van de poezen.

Territorium
Een territorium is meestal een kleiner gebied, dat wordt verdedigd tegen indringers/ soortgenoten. De territoria van poezen overlappen meestal niet maar kunnen wel gedeeld worden, meestal met nakomelingen en kittens.

Als er voldoende voedsel aanwezig is, blijven de vrouwelijke nakomelingen tot hun dood in dezelfde kattenkolonie.

‘Dienstregeling’
Katten hebben een soort van dienstregeling/uitgaansrooster. Ze maken onderling afspraken over wie, waar en wanneer loopt, ligt of slaapt. Dit gebeurt met meerdere katten in één huis en dit gebeurt ook met buurtkatten. Zo voorkomen ze conflicten.

Is er buiten geschreeuw tussen katten, dan heeft een kat zich niet aan een afspraak gehouden, of heeft deze het zonder te weten overtreden. Ook kan het zijn dat de kat zich bevindt op een territorium van een andere kat. Katten gaan het liefst conflicten uit de weg. Gebeurt dit buiten toch? Dan is er vooraf al heel wat gebeurd.

Jagen bij katten

Katten jagen op verschillende soorten prooien. Uw kat kan zich specialiseren in een bepaald type prooi. De hoeveelheid tijd die een kat per etmaal aan de jacht besteedt verschilt per individu, en hangt bijvoorbeeld af van:

• sekse
• hoeveelheid voer dat de kat krijgt
• sociale status
• seizoen

De duur van jagen bij katten kan variëren tussen 0 en 11 uur per 24 uur.

Katten zijn over het algemeen tijdens de lente en zomer meer en langer actief op het gebied van jagen. En hoewel katten solitair jagen, komt het ook weleens voor dat katten samen op jacht gaan. 

Binnenkatten en beweging van uw kat

Meer en meer katten worden binnen gehouden. Op zich hoeft het geen probleem te zijn. Wel is het belangrijk om te denken aan de kwaliteit van de ruimte.

Verveling
Het grootste probleem van binnenkatten is verveling, waardoor veel gedragsproblemen kunnen ontstaan. Als een kat niet kan jagen of op ontdekkingstocht kan gaan ontstaat er frustratie (van behoeften) en verveling (gebrek aan prikkels en stimulatie). Door verveling kan uw kat bijvoorbeeld:

• agressief worden
• gaan slopen
• afwijkend gedrag laten zien, bijvoorbeeld staartjagen

Speeluren per dag
Katten moeten gemiddeld twee keer per dag een kwartier spelem, zeker jonge katten. U kunt het spelen bijvoorbeeld stimuleren door:

• toegang geven tot buiten
• genoeg spel/speeltjes
• uw kat te laten werken voor het eten
• mentale bezigheden
• soms het gezelschap van een andere kat
• klimmen: uw kat vindt het fijn om hoog te kunnen zitten, uitzichtpunten te hebben

Krabpalen
Om te voorkomen dat uw meubels gebruikt worden als krabpaal, is het goed om krabpalen te plaatsen op strategische plekken, zoals waar u kat naar buiten/binnen of beneden/boven gaat, langs paadjes en dichtbij de slaapplaats. 

Katten laten samenleven

Heel vaak wonen er meerdere katten in een huis.  Als katten elkaar niet uit de weg kunnen gaan of zich niet terug kunnen trekken neemt sociale stress bij uw katten toe. Door deze stress kan de kat:

• agressief worden
• gaan sproeien
• afwijkend gedrag laten zien, zoals overmatig likken

Stress bij het samenleven van katten vermindert u door:

• uitbreiding van de ruimte, bijvoorbeeld door nieuwe plekjes in de hoogte te maken
• meerdere water- en voerbakjes, kattenbakken en slaapplekken aan te bieden
• voldoende schuilmogelijkheden te geven

Lees ook: 

• herkennen van stress bij katten
• een tweede kat erbij: hoe pakt u dat aan?
• zo maakt u een huis katvriendelijk
• als uw kat veel braakt

Seksueel gedrag

Poezen kiezen niet de kater die haar zal dekken. De poes wordt gedekt door de meest ‘dominante’ kater die op dat moment beschikbaar is. Als deze meest dominante kat niet aanwezig is, zal de ondergeschikte kater die in het radgebied van de poezenkolonie leeft haar dekken. Meestal wordt de poes door meerdere katers gedekt.

Hier zijn een aantal redenen voor: 

• Dekkingen door meerdere katers geeft een nestje met een grote genetische variatie. 
• Er zal spermacompetitie optreden. Het is bij een nestje onduidelijk wie van welke vader afkomstig is, waardoor de kans op agressie door een kater bij de kittens kleiner wordt. 
• De verwantschap tussen de verschillende poezen zal hierdoor worden verkleind

Communicatie van katten begrijpen

Er zijn verschillende typen communicatie bij katten. Deze leren leren kennen kan helpen in het begrijpen van (het gedrag van) uw kat.

• visueel met lichaamstaal
• vocaal met geluiden
• tactiel met aanraken
• olfactorisch met geuren.

Communicatie bij katten met geur

Geuren verspreiden is voor katten zeer belangrijk. Ze zetten geuren af om:

• territorium te markeren
• seksuele status te communiceren
• om een groepsgeur te creëren

Ze zetten geuren af door:

• te wrijven
• te krabben
• te sproeien met urine
• met ontlasting. 

Urine speelt een rol in het sociale gedrag, zo zetten katten met urine hun territorium af. 

Krabben is bedoeld om geur af te zetten. De geur wordt afgezet door geurklieren in de poten. Als er lang gekrabd wordt is dit ook een visueel signaal. 

Geurklieren van uw kat
Feromonen worden onder andere afgescheiden door het wrijven van geurklieren tegen bepaalde objecten. Ze beginnen met hun kop en eindigen met de basis van de staart. Het materiaal dat wordt afgescheiden is vettig en ruikt sterk.

De geurklieren bij de kat zitten onder andere:

• aan de kin
• de hoeken van de lippen
• tussen oog en oor
• de basis van de staart en voetzolen

Bij poezen is de geur afhankelijk van het wel of niet krols zijn. Er is een verschil tussen feromonen en allomonen. Allomonen worden gebruikt in de communicatie met leden van een andere soort.

Feromonen worden waargenomen door orgaan van Jacobson. Dit kan een kat doen door te flehmen (ruiken met de mond). Feromonen geven informatie over onder andere territoriale grenzen, seksuele status en de gemoedstoestand.

Vocale communicatie bij katten, zoals miauwen en spinnen

Geluiden zijn erg belangrijk in de wereld van de kat. Ze kunnen ook goed horen, wat ook van belang is bij de jacht. Ook hoge tonen kunnen ze goed horen.

Spinnen wordt door katten gedaan als:

• ze behoefte hebben aan menselijk contact
• als ze hulp nodig hebben
• als methode om zichzelf gerust te stellen

Dus de spinnende kat op de behandeltafel is veel minder op zijn gemak dan we dachten.

Andere manieren om te communiceren met geluid zijn:

• miauwen: krolse poes, kat in nood, aandacht (aangeleerd).
• grommen, blazen, krijsen en spugen bij agressie

Lezen van lichaamstaal bij katten

Visuele communicatie gaat over lichaamstaal: katten kunnen met lichaamstaal en gezichtsuitdrukkingen hun gemoedstoestand laten zien.

Het kunnen lezen van de lichaamstaal van een kat kan helpen om bepaald gedrag te begrijpen.  

Herkennen van angst bij katten:

• vergrote pupillen
• platte oren en (platte pet bij angst/agressie)
• verkrampt lichaam
• snorharen naar achteren
• blazen
• tongelen, smakken en bek aflikken (stress)
• houding laag/in elkaar gedoken
• vermijdingsdrang
• vluchten, laag bij de grond
• eventueel defensieve agressieve gedragingen
• vergrote pupillen: dit betekent is niet altijd angst! Wanneer katten iets stelen (bijvoorbeeld eten) en wanneer ze spelen ziet u ook vergrote pupillen.

Schuilplek voor angstige katten
Belangrijk bij angstige katten is dat ze een schuilplek en vluchtmogelijkheden hebben. Hebben ze deze niet, wat wij vaak in de praktijk/opname zien, is het enige wat ze nog kunnen doen…agressie inzetten. Kat in het nauw maakt rare sprongen!

Herkennen van agressie
Er zijn verschillende vormen van agressie. Door middel van vragen die een dierenarts stelt en waarnemingen bij uw kat kan bepaald worden om welke vorm het gaat.

• smalle pupillen
• oren naar opzij gedraaid (niet laag)
• fixeren (langdurig ononderbroken aanstaren/oogcontact)
• zwiepende staart (niet alleen bij agressie)
• nek naar voren, wanneer kat loopt
• achterkant kat hoger dan voorkant
• staart recht naar beneden
• offensieve gedragingen, geen angst
• blazen, grommen, janken, krijsen, sissen, spugen, fixeren, uithalen/slaan met poot (versnelde beweging,meestal met nagels), bijten,(of poging tot bijten), vechten.

Alle katten kunnen agressie vertonen, of het nu dreigen of daadwerkelijk aanvallen is. Toch zijn katten over het algemeen conflictvermijdend van aard. Zij zullen ongewenste situaties liever ontlopen dan openlijk agressie inzetten.

Inzetten van agressie om een bepaald doel te bereiken kan de kat controle geven over zijn omgeving. Ondanks dat het gedrag voor de kat functioneel kan zijn, is het belangrijk om te checken of de agressie stress en angst met zich meebrengt (voor de kat zelf maar ook voor de omstanders).

Agressie verergert vaak, dus ook het vertonen van dreiggedrag zoals blazen is een teken dat een kat het stadium van “conflictvermijden”al is gepasseerd.

Als nodig kan de dierenarts kattengedragstherapie adviseren. Hoe eerder de kattentherapie wordt gestart bij problematisch gedrag, hoe groter de kans op succes.

Andere visuele communicatie

• gedraaide oren: dit doen katten niet alleen bij aggressie. Tijdens het krabben (bijvoorbeeld aan een krabpaal) of tijdens het snuffelen (bijvoorbeeld aan andere kat) zijn de oren ook opzij gedraaid.

• heksenrug: een van de eerste houdingen die een kitten leert. Dreighouding vaak door schrikken, dreigen met postuur. Dan zijwaarts bewegen naar anderen. Hoge rug en haren overeind.

• Uitrekken, gapen, knipogen (heavy eye blink): duiden op weinig agressie bij uw kat. Dat is vaak te zien na het eten.
• lig- en zithoudingen: er is een stress-score test, met score 1 tot en met 7, met verschillende houdingen en signalen. Wanneer katten “relaxed” zijn liggen ze op hun zij of rug (score 1). Zittend door de pootjes heen en voetjes onder het lichaam gevouwen (score 2). Wanneer katten minder relaxed zijn zie je dat de kat nog op de voetjes leunt, voetjes nog ”gewone stand” (score 4). Klimt de kat tegen de muren op dan is er sprake van veel stress (score 7).
• staart omhoog: ik wil geaaid worden. 
• staart omlaag/schuin naar beneden: misschien wil ik geaaid worden. 
• zwiepende staart van uw kat: opwinding, kan ook bij zien van een vogeltje.

Herkennen van stress bij katten

Stress bij uw kat is een lichamelijk proces en is nodig om goed te functioneren. Kortdurende stress is normaal als er iets spannends, afwijkends of nieuws gebeurt. Stress kan ook positieve stress zijn, wanneer een kat bezig is een muis te vangen bijvoorbeeld.

Stress ontstaat als de situatie onvoorspelbaar en/of oncontroleerbaar is.

Tekenen van stress bij uw kat:

• bek aflikken
• pootje heffen
• siddering door rug
• uitschudden
• trillen
• hijgen
• gapen

Chronische stress bij uw kat

Een dier dat chronische stress heeft kan ziek worden, gedragsproblemen gaan vertonen of afwijkend gedrag ontwikkelen. 

Lees ook: stress bij katten

Advies kattengedrag

Heeft u een vraag over het gedrag van uw kat, of wilt u hulp bij het begrijpen van het gedrag? Neem gerust even contact met ons op.